پوکي استخوان چيست؟ + راه هاي پيشگيري و درمان

پوکي استخوان چيست؟ + راه هاي پيشگيري و درمان

دکتر مهرداد منصوري "متخصص ارتوپدي" درباره پوکي استخوان گفت: پوکي استخوان يا استئوپروز Osteoporosis به معني کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده ميشود و شکننده شدن استخوان موجب ميشود احتمال بروز شکستگي در آن بيشتر شود. پوکي استخوان معمولاٌ بتدريج پيشرفت ميکند و هيچ علامتي از خود بروز نميدهد تا وقتي که شکستگي بوجود مي‌آيد.

مهرداد منصوري در ادامه مي گويد: پوکي استخوان ميتواند در هر استخواني از بدن ايجاد شود ولي معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بيشتر ديده ميشود. 

براي فهم بهتر پوکي استخوان ابتدا بايد بدانيم جنس استخوان از چيست.

بافت استخوان از دو قسمت تشکيل شده: 

يک داربست سه بعدي شبکه مانند از جنس پروتئين که به آن ماتريکس ميگويند

رسوب کلسيم بر روي اين داربست پروتئيني در قالب مولکول هاي هيدروکسي آپاتيت

 استخوان يک بافت زنده است. استخوان رگ خوني و سلول زنده دارد. همين زنده بودن است که به آن امکان ميدهد رشد کند و خود را ترميم کند. در طول عمر، بافت استخواني بدن مرتبا به توسط سلول هاي خورنده اي که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جديد به توسط سلول هاي استئوبلاست بر روي آن جايگزين ميشود. به اين ترتيب بافت همه استخوان هاي بدن مرتبا در حال نو شدن است.

در سنين بچگي و جواني ساخته شدن بيش از جذب شدن است ولي در سنين بالا بيش از اينکه استخوان ساخته شود جذب ميشود ولي حتي در شديدترين حالات پوکي استخوان، بدن از ساخت استخوان جديد دست نميکشد و فقط مقدار آن کم ميگردد. بيشترين مقدار تراکم استخوان در حدود سن بيست سالگي است.

هورمون هاي بدن بر روي پديده جذب و توليد مداوم استخوان تاثير دارند. مهمترين هورمون هاي تاثيرگذار در اين روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتيروئيد است. در اين بين استروژن بيشترين تاثير را دارد. زمينه هاي ژنتيکي و تفاوت هاي فردي هم در جذب و توليد استخوان و در نتيجه نهايي آن يعني قدرت و تراکم استخوان تاثيرگذار است.

اکثر استخوان هاي بدن از يک بدنه اصلي تشکيل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجي ميگويند و روي آن را لايه اي از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتيکال ميگويند. در قسمت کورتيکال، استخوان بصورت لايه لايه و بسيار متراکم است. در بعضي استخوان هاي بدن قسمت اسفنجي بيشتر است و در بعضي ديگر قسمت کورتيکال. ساختار سه بعدي و مشبک استخوان به اين علت ايجاد شده که استخوان در عين محکم بودن سبک هم باشد.

در پوکي استخوان يا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجي بيشتر ميشود بطوريکه حفرات داخل آن بزرگتر شده و فاصله بين ميله هاي داربست بيشتر شده و ميله هاي داربست نازکتر ميشوند. همچنين قسمت کورتيکال روي استخوان نازک تر ميشود.

تغذيه و پيشگيري

مهرداد منصوري  به نقش مهم تغذيه اشاره اي دارد و مي افزايد: تغذيه يکي ار مهمترين نقش ها را در ايجاد يا پيشگيري از پوکي استخوان دارد مهمترين عوامل تغذيه اي دخيل در پوکي استخوان ميزان مصرف کلسيم و ويتامين دي و تا حدودي پروتئين است.

کلسيم

کلسيم يکي از مهمترين مواد مورد نياز براي داشتن استخوان هاي محکم است. مهمترين منبع کلسيم شير، ماست و پنير است. هيچ منبع غذايي ديگري به اندازه لبنيات کلسيم ندارد. تحقيقات نشان داده که بچه ها و نوجواناني که از لبنيات کمتري در رژيم غذايي خود استفاده ميکنند استخوان هايي با تراکم کمتر دارند. همچنين بالغيني که در زمان بچگي لبنيات کمتري مصرف کرده اند در بزرگسالي بيشتر به پوکي استخوان دچار ميشوند.

براي اينکه بتوان ميزان کافي کلسيم را به بدن رساند مصرف روزانه سه بار لبنيات در روز ضروري است.ميزان نياز کلسيم هر فرد بطور متوسط روزي يک گرم است. نوجوانان، زنان بعداز سن يائسگي و زنان باردار به روزي 1.3 گرم کلسيم نياز دارند. هر ليوان شير و يا هر ليوان ماست حدود يک چهارم تا يک سوم گرم کلسيم دارد.

در صورتي که نميتوانيد ميزان کلسيم روزانه مورد نياز خود را از طريق غذا تامين کنيد بايد آنرا از طريق قرص هاي حاوي کلسيم به بدن خود برسانيد. هر قرص کلسيم بطور معمول حاوي يک چهارم گرم کلسيم است. بهترين زمان مصرف اين قرص ها همراه با غذا است و در هر وعده نبايد بيش از يک عدد قرص مصرف کرد.

ويتامين دي

ويتامين دي براي جذب کلسيم ضروري و مورد نياز است. بدون ويتامين دي بدن نميتواند کلسيمي را که وارد بدن شده به درستي جذب کرده و بر روي استخوان ها بنشاند. گرچه ويتامين دي توسط پوست بدن انسان وقتي زير نور آفتاب است ساخته ميشود ولي در زندگي شهري امروزي بندرت کسي را ميتوان يافت که به اندازه کافي در معرض نور خورشيد قرار گيرد تا ويتامين دي مورد نياز به وي برسد.

ميزان نياز هر فرد به ويتامين دي بطور متوسط روزي هزار واحد بين المللي است. مهمترين غذاهايي که ويتامين دي زياد دارند ماهي سالمون، ساردين و تون است. بيش از 70 درصد مردم کمبود ويتامين دي دارند. اگر فکر ميکني در رژيم غذايي شما به اندازه کافي ويتامين دي وجود ندارد بايد آن را از طريق مکمل ها مانند قرص هاي مولتي ويتامين و يا قرص هاي کلسيم-دي به بدن خود برسانيد.

پروتئين

ساختمان استخوان شامل يک داربست سه بعدي از جنس پروتئين است که املاح کلسيم بر روي آن رسوب ميکند. براي ساخته شدن داربست استخوان بدن نياز به پروتئين دارد. بدون پروتئين کافي استخوان ضعيف خواهد بود. بنابراين رژيم غذايي بايد حاوي مقادير کافي پروتئين باشد. مصرف لبنيات نه تنها ميتواند کلسيم بدن را تامين کند بلکه حاوي مقادير فراواني از پروتئين است.

يکي از مهمترين عوامل موثر در بروز و يا پيشگيري از پوکي استخوان نوع تغذيه و رژيم عذايي انسان است. تغييرات زير در رژيم غذايي ميتوانند در ميزان تراکم استخوان موثر باشند.

مصرف زياد گوشت ميتواند احتمال پوکي استخوان را بيشتر کند. گرچه حفظ تراکم استخوان نيازمند مصرف مقادي کافي پروتئين ميباشد، بهتر است براي کسب پروتئين، بيشتر بر پروتئين هاي گياهي تکيه شود

مصرف سبزيجات و ميوه هاي سرشار از منيزيم، پتاسيم و ويتامين کا ميتواند احتمال بروز پوکي استخوان را کاهش دهد

افزايش مصرف نمک ميتواند موجب افزايش دفع کلسيم از ادرار شود. اين پديده موجب افزايش ميزان پوکي استخوان ميشود

افزايش ميزان مصرف روغن و چربي ميتوان احتمال پوکي استخوان را بيشتر کند

نوشابه هاي گازدار حاوي اسيد فسفريک هستند و اين ماده ميتواند موجب دفع کلسيم از بدن شده و پوکي استخوان را بيشتر کند

مصرف زياد قهوه ميتواند احتمال پوکي استخوان را افزايش دهد

مصرف زياد ويتامين آ ميتواند با افزايش احتمال پوکي استخوان همراه باشد

 ميزان کلسيم مورد نياز براي هر فرد بطور متوسط روزي يک گرم است. اين ميزان در بعضي گروه ها مانند بچه ها، نوجوانان، ورزشکاران و زنان باردار و شيرده بيشتر است. صرفنظر از ميزان مصرف لبنيات، هر فرد بطور متوسط روزي 200 ميليگرم کلسيم از طريق غذا دريافت ميکند. مسلما اين ميزان دريافتي کلسيم اصلا کافي نيست.

اگر فقط بتوان از يک غذا براي مبارزه با پوکي استخوان نام برد آن چيزي جز شير نيست. مصرف روزانه شير مهمترين و موثرترين و کم خطرترين و طبيعي ترين راه پيشگيري از پوکي استخوان است. هر ليوان 250 سي سي شير حدود 300 ميليگرم و هر ليوان 250 سي سي ماست حدود 400 ميليگرم کلسيم دارد. اين بدان معني است که هر فرد بطور متوسط نياز به مصرف سه ليوان شير يا سه ليوان ماست دارد. متاسفانه دريافتي کلسيم در اغلب افراد جامعه کمتر از 500 ميليگرم است. براي دريافت ميزان کافي کلسيم راهي بجز مصرف بيشتر لبنيات و يا مصرف مکمل هاي دارويي کلسيم نيست.

من با شير مشکل دارم ....!!!

بسياري از مردم فکر ميکنند دستگاه گوارش آنها  تحمل  مصرف شير را ندارد. با رعايت موارد زير ميتوانيد اين مشکل را کمتر کنيد

• بجاي مصرف مقادير زياد شير در دفعات کم، مقادير کم شير را در دفعات زياد مصرف کنيد

• شير را همراه با غذا مصرف کنيد

• شير را هر روز مصرف کنيد تا بدن شما کم کم به آن عادت کند

• اگر به شير بدون لاکتوز دسترسي داريد آن را امتحان کنيد

• پنير زياد بخوريد

• ماست زياد بخوريد

• همراه با مصرف شير قرص لاکتاز بخوريد

تصور غلط براي آنان که فکر مي کنند مصرف زياد لبنيات باعث ايجاد سنگ کليه مي شود

بعضي افراد فکر ميکنند مصرف زياد شير و لبنيات احتمال بروز سنگ کليه را افزايش ميدهد. اين سخن کاملا غلط است. مهمترين عامل مستعد کننده بدن انسان به تشکيل سنگ کليه، زمينه هاي ژنتيکي و غليظ شدن ادرار است. پس حتي اگر بدن شما زمينه سنگ سازي کليه دارد اگر روزانه به قدر کافي آب بخورديد تا حدي که ادرار شما کم رنگ شود احتمال تشکيل سنگ کليه در شما بسيار کم ميشود.

مصرف مکمل کلسيم

در کساني که نميتوانند کلسيم مورد نياز خود را از طريق مواد غذايي تامين کنند بايد کلسيم بصورت مکمل دارويي مصرف شود. کلسيم مکمل ميتواند بصورت قرص يا شربت مصرف شود. در استفاده از کلسيم به موارد زير توجه کنيد

دوز دارو نشانه مقدار کلسيم نيست. بطور مثال يک قرص 750 ميليگرمي کربنات کلسيم تنها 300 ميليگرم کلسيم دارد. براي محاسبه ميزان مصرف قرص مقدار ميليگرم کلسيم آن ملاک است نه ميليگرم خود دارو

قيمت ميزان مناسبي براي تعيين ارزش مکمل کلسيم نيست. 

بعضي مکمل هاي کلسيم ميتوانند موجب يبوست، تهوع و يا عدم تحمل معده شوند. در صورت بروز اين عوارض، برند تجاري ديگري از مکمل را امتحان کنيد

مکمل کلسيم را همراه با غذا مصرف کنيد

مکمل کلسيم را با آب زياد مصرف کنيد

در هر وعده بيش از يک قرص کلسيم مصرف نکنيد

همراه با کلسيم از امپرازول و داروهاي مشابه آن استفاده نکنيد

علائم پوکي استخوان  (تا مدتها اين بيماري خاموش است): 

مهمترين علامت پوکي استخوان درد است و اين درد وقتي ايجاد ميشود که استخوان دچار شکستگي ميگردد. البته شکستگي هاي ناشي از پوکي استخوان معمولا بصورت شکستگي هاي ريز و بدون جابجايي و خفيفي هستند که بدون وارد شدن ضربه شديدي به اندام ايجاد ميشود. پس بيمار بدنبال يک حرکت بدني که ممکن است قدري متفاوت از حرکات معمول وي باشد دچار شکستگي ريز و بدون جابجايي يا با جابجايي اندک در استخوان مي‌شود.

استخوان پوک شده ضعيف است پس براي شکسته شدن نيازي به نيروي زيادي ندارد. خم شدن بر روي زمين براي بلند کردن يک وسيله يا چرخش ناگهاني کمر ميتواند در يک فرد دچار استئوپوروز موجب شکستگي خفيف شود. از طرف ديگر اين شکستگي ها موجب تورم يا تغيير شکل استخوان هم نميشوند. پس تنها علامت آن درد است.

بيمار ميبيند که بدنبال يک فعاليت بدني دچار درد کمر يا لگن يا دنده شده است و هيچ علامت ديگري هم ندارد. بسيار طبيعي است که فکر کند درد مختصري است که به علت ناپرهيزي و يا سرما خوردگي و يا کهولت سن و يا هر علت ديگري که به ذهنش ميرسد ايجاد شده است. اصلا باور نميکند علت درد شکستگي است. البته اين شکستگي معمولا در عرض چند هفته خودبخود خوب شده و درد بيمار هم خوب ميشود.

به مروز زمان که سن بيمار بالاتر رفته و استخوان وي پوک تر ميشود تعداد و تکرر اين شکستگي ها بيشتر ميشوند. هر بار بيمار ميبيند که درچار درد کمر يا لگن يا دنده يا مچ دست شده و بعد از چند هفته خوب ميشود. ممکن است به پزشک هاي متفاوتي هم مراجعه کند ولي ممکن است چيزي بيش از مسکن و يا چند داروي تقويتي دريافت نکند.  

در ستون فقرات اين شکستگي هاي مکرر در مهره ها موجب تغيير شکل مهره ميشوند. بتدريج و با هر بار شکستگي، ارتفاع مهره کم شده و مهره بجاي استوانه اي بودن شکل گوه پيدا ميکند. اين تغيير ارتفاع مهره ها موجب ميشوند تا بتدريج ارتفاع ستون مهره کم شده و قد فرد کوتاه شود. از طرف ديگر تغيير شکل مهره موجب ميشود تا ستون فقرات انحنا پيدا کرده و گوژپشتي ايجاد شود.